فاطمه شعبانی : روزگاری نه چندان دور ، آن روزها که هرچیزی سرجای خودش بود پسرهای جوانی که برای نشان دادن مردشدنشان سیگار به دست می گرفتند با دیدن یک بزرگ تر در محل سیگار را یواشکی کف دستشان خاموش می کردند و گاهی همین می شد داغی که کف دست می ماند و دیگر به سمت و سوی این کارها نمی رفتند. این روزها که خیلی چیزها در جامعه عوض شده است، در مرحله گذار از سنت به مدرنیته دیدن خانمها و دخترخانمهایی که با افتخار دود سیگارشان را ز شیشه ماشین به بیرون می دهند این سوال را ایجاد می کند که چه اتفاقی افتاده است؟ بانوان این سرزمین با این کار چه چیزی را می خواهند فریاد بزنند؟ دلایل رویکرد خانمها به سیگار را با دکتر« شهلا کاظمی پور» استاد دانشگاه و جامعه شناس بررسی کردیم.

چر این روزها سیگار کشیدن در در بین خانمها تبدیل به یک پز اجتماعی شده است ؟

تا آنجا که من یادم می آید از قدیم سیگار کشیدن خانمها یک پز اجتماعی بوده است آن موقع ها در مهمانی ها و محافل دوستانه خودنمایی می کرد و در حال حاضر به مراکز عمومی و سطح خیابان گسترش داده شده است اما معمولا تا بوده خانمها سیگار را به صورت تفنن می کشیدند و بیشتر به خاطر پز اجتماعی اش این کار را می کردند.

دلیلش چیه که یک خانم حتی برای پز اجتماعی سیگار می کشد چیست؟

خود نفس سیگار کشیدن نادرست است اما چرا ما می گوییم خانم نباید سیگار بکشد و آقا باید بکشد؟ من معتقدم آقا هم نباید سیگار بکشد. طبق تحقیقاتی که ما انجام دادیم معمولا افرادی که به سمت هر اعتیادی از جمله سیگار گرایش پیدا می کنند تقریبا دچار نوعی انزوا شده اند انزوای خانوادگی، انزوا اجتماعی یا انزوا فکری و خودشان را تافته جدا بافنه می دانند یا اینکه عُلق ها و حلقه های دوستی خانوادگی برایشان کم رنگ شده است. من با خیلی از این آدمها مصاحبه کردم می گویند: ما که امیدی به آینده نداریم!! بیشتر هم از سن نوجوانی و جوانی شروع می شود در این سن اضطرابها در بین جوانها بیشتر و نگاهشان به آینده ضعیف تر است ممکن است ایده الهایی داشته باشند که با امکانات خانوادگی شان امکان پذیر نباشد و بتوانند پاسخ ایده الهایشان را بدهند. اینها ایده ال گرا هستند اینها نیاز به گروه مرجع- معلم پدر و مادر- تا بتوانند این بچه را از فکر و خیال نجات و به سمت خودسازی سوق بدهند. اما وقتی این جوان احساس خلا می کند تنها راه را در رفتار دوستش می بیند حس می کند فلانی با سیگار کشیدن و از این طریق غصه ها را فراموش کند او هم به این سمت گرایش پیدا می کند در گام بعدی اگر غم و غصه هایش از بین رفته باشد این اعتیاد سرجایش است معمولا نشات گرفته از سن بلوغ و نوجوانی و جوانی است.

پس دلیل گرایش به سیگار در زن و مرد یکسان است؟.

برای خانمها قطعانوعش فرق می کند. خانمهای سیگاری دو تیپ هستند اول در خانواده هایی که معمولا مادر و پدر سیگار می کشند و او هم گرایش پیدا می کند و گروه دوم خانواده هایی مرفه تر که سیگار را به عنوان تفنن در محافل دوستی و مهمانی ها استفاده می کنند اینها در ابتدا به صورت تفنن شروع می کنند. سیگار پدیده ای است که سرایت پذیر است و به دیگران و دوستان سرایت می کند. حتی بارها از زبان دانشجوها شنیدم که فلانی این کار را کرد من هم کسرشانم هست نکنم. این تقلیدی وکور کورانه است. جوان هستند و به عواقبش فکر نمی کنند. برای مطرح شدن و حمایت در جمع دوستان به سیگار رو می اورند. به طور کلی عامل اصلی، چه در بین آقایان و چه خانمها از بین رفتن علق های خانوادگی و دوستی است. طرف احساس می کند پناه ندارد و می خواهد نگرانی که در ذهنش وجود دارد را خاموش کند اما این برای کسانی است که به تنهایی سیگار می کشند اما اینها که در جمع این کاررا می کنند شاید این جنبه ها مطرح نباشد یک نوع همرنگ دیگران شدن است اگر این کار را نکنم دیگران می گویند که این دست پا چلفتی است و نمی توانند این کار را بکند.

در ایران قلیان قبح اش کمتر از سیگار است و سیگار یک رفتار مردانه به حساب می آید گاهی یک خانم در خیابان با افتخار سیگار می کشد و می خواهد بگوید ببینید من دارم سیگار می کشم

می شود گفت این یک رفتار لذت جویانه است و بیشتربه دلیل تفنن، تظاهر و خودنمایی این کار را می کنند و شاید- به صورت غلط- به نظر خودشان پرستیز است.

فرار از محدویت زنانه نیست؟ اینکه می خواهند تابوی زن ایرانی را بشکنند ؟

نمی دانم، شاید فکر می کنند یک نوع توسعه یافتگی است، اینکه رفتارهای غیر متعارف را انجام بدهند یک نوع توسعه یافتگی است. اما شاید اگر شما این را بنویسید یک عده به مذاقشان خوش نیاید و بگویند ایشان به ما ورچسب می زند به شما چه مربوط است؟ زندگی و رفتار شخصی خودم است شما چکار به من دارید؟ اما ما معتقدیم این نوع رفتارها آینده ندارد. ببینید پزشکان تذکر می دهند چربی نخورید ضرر دارد طرف می رود رستوران غذای چرب و شور می خورد و لذت می برد، شاید اینها سیگارکشیدن را هم نوعی لذت می دانند ومی گویند به کسی هم مربوط نیست!! همه می دانیم سیگار به جز مسائل اجتماعی از لحاظ پزشکی و بهداشتی هم برای انسان ضرر دارد و گویا این آدم می خواهد خودکشی کند!! ما آینده اش را می بینیم و می گوییم درست نیست این کار را انجام بدهد او می تواند از خیلی چیزهای دیگر لذت ببرد که شاید تفهیم نشده است. ما بچه هایمان را چه در مدارس چه در دانشگاه ها رها کردیم. وقتی در خانواده همدلی و هم صحبتی نباشد، طرف هرقدر هم تظاهر کند و بگوید من توانمند هستم در درونش یک خلا احساس می کند که با تظاهر به بعضی کارها قصد نشان دادن خودش را دارد.

غالبا می گویند کسانی که تظاهر می کنند که مثلا من خیلی خوبم، من خوشبختم واصلا مشکل ندارم اتفاقا اینها خیلی مشکل دارند.

دقیقا، اینها خلا دارند ما نمی خواهیم به شخص خرده بگیریم هم خانواده مقصرهست هم جامعه و وسایل ارتباط جمعی. وقتی می گوییم جامعه مشکل دارد- من به همکاران هم می گویم- اینقدر از مشکلات صحبت نکنید ما بسیاری از چیزهای مثبت داریم به سراغ آنها برویم و برجسته کنیم اینقدر دل بچه هایمان را خالی نکنیم و اینقدر به بچه هایمان حس یاس را تزریق نکنیم در تزریق یاس یا امید وسایل ارتباط جمعی خیلی تاثیر دارند.

متاسفانه اغلب افراد معتاد از سیگار شروع کرده اند، یک خانم سیگاری در خطر آسیبهای دیگر هست.

بله، این خانم در آینده می خواهد فرزند به دنیا بیاورد و فرزندانش را تربیت کند. مشکلاتی که سیگار برای جنین و کودکان ایجاد می کند جای خود اما خانمی که خیلی وقتها می تواند از لغزش همسر و فرزند جلوگیری کند وقتی خودش آسیب پذیر است، چطور از عهده این کارها برخواهد آمد؟ ما باید به خانمها دوچندان حساس داشته باشیم برای همین هم هست که قبح سیگار کشیدن زنان بیشتر از مردان است.

خیلی از مادربزرگها سیگار و قلیان می کشیدند اما تفاوتی است بین آن سیگار کشیدن با این نوع سیگار کشیدن خانمها؟

ببینید آن رفتارهای سنتی بود و برای شما پذیرفته است؛ به نظر من آن رفتار ناشی از نبود دوا درمان بوده. طرف دندانش در می کرد چون دندانپزشک نبوده – به غلط-می گفتند سیگار بکش خوب می شود و به مررو زمان به صورت عادت و اعتیاد درآمده است این رفتاری است که شاید از طرف مردم پذیرفته شده باشد آنهم به خاطر کمبودهایی بوده که داشته است.

سری به کافی شاپ های نزدیک دانشگاهها بزنید و تعداد دخترانی که مشغول کشیدن سیگار هستند را ببینید، این به نظرم خوب نیست، چه راهکاری می شود ارائه داد؟ جامعه باید چکار کند؟

نمی شود راهکار ارائه داد. بارها گفته ام ما جوانهایمان را محدود کنیم و نمی گذاریم روابطشان علنی شود آنها می روند به سمت روابط مخفی و این مخاطره طرف آمیز است. اگر ما اجازه ندهیم جوان در حضور والدین و بزرگترها مهمانی بگیرد و خوش بگذراند می رود به صورت مخفی در سالن مخفی که بزرگترها هم حضور نداشته باشند و به دلیل خام بودن رفتارهایی بروز می دهد که ممکن است خطرناک باشد. مقصر خودمان هستیم جلوی رفتار علنی را گرفتیم و رفتارها را تبدیل به زیر زمینی کردیم. جوانی که در دانشگاه تحصیل می کند باید خودسازی داشته باشد باید توانمند باشد اما دچار رخوت شده است. تنها سیگار کشیدن در کافی شاپ نیست ممکن است دهها معضل دیگر هم باشد.

این زنگ خطر نیست؟

ما نمی توانیم همه جوانها را به یک چوب بزنیم شاید 10 درصداینطورباشند و 90 درصد در تلاش وسختکوش هستند اما حتی یک نفر هم برای ما عزیز است. این گفته ها به جای این که به گوش جوانان برسد باید به گوش مسئولین برسدو اقدامی کنند که این جوان از رخوت خارج شود و به سمت خودسازی و توانمتدی سازی برود که هم به نفع خودش است هم جامعه.